W Polsce mamy wiele budynków sakralnych, które są zabytkami najwyższej klasy. Wiele z nich jest mało popularnych, nie są reklamowane, leżą w bok od tras turystycznych, a są godne odwiedzenia.
Jedną ze starszych budowli jest Archikolegiata NMP i św. Aleksego w Tumie, pierwotnej lokalizacji Łęczycy. Już pod koniec XI wieku roku w Tumie, w pobliżu grodu powstało opactwo benedyktynów, które w połowie XII wieku zostało przeniesione, a budynki rozebrane. Około połowy XII wieku rozpoczęto budowę romańskiego kościoła z kamieni polnych granitu i piaskowca. Świątynia oprócz funkcji religijnych służyła również za schronienie okolicznej ludności w czasie najazdów. Kolegiaty w Tumie nie zdołali zdobyć Tatarzy w 1241 roku, ale pod koniec XIII wieku zdobyli i spalili ją Litwinie, a na początku XIV wieku Krzyżacy. Po drugim krzyżackim najeździe w 1331 roku kolegiata przez kilkadziesiąt lat pozostawał w ruinie. W trakcie odbudowy zmieniono jej romański styl, przybywało elementów gotyckich. W II połowie XVIII wieku kolegiata została przebudowana w stylu klasycystycznym. W czasie drugiej wojny światowej kolegiata w Tumie została zbombardowana przez lotnictwo niemieckie i pozostały tylko mury. Po II wojnie światowej kolegiatę w Tumie odbudowano przywracając w jak największym stopniu styl romański z niezbędnymi elementami gotyku. Do budowy stropu użyto betonu, podobnie więźbę dachową. To rozwiązanie stabilizuje stare mury i chroni kolegiatę przed zawaleniem. Odbudowa do stanu obecnego trwała kilkadziesiąt lat.
Innym cennym zabytkiem jest Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Pelplinie (https://discover.pl/katedra-wniebowziecia-nmp-w-pelplinie/). W zasadzie jest to dawny zespół klasztorny cystersów, którzy w 1276 roku zostali przeniesieni do Pelplina. Ich siedziba wówczas to zespół niewielkich budynków, natomiast w pierwszej połowie XIV wieku rozpoczęto budowę kompleksu znanego dzisiaj. Oprócz Kościoła i zabudowań klasztornych wokół wirydarza zbudowano kompleks gospodarczym, browar i niewielki kościół. W XVII i XVIII wieku przebudowano kościół, a jego wnętrze otrzymało styl barokowy. Po kasacie zakonu w 1823 roku kościół uzyskał status katedry diecezji chełmińskiej, obecnie pelplińskiej. Pod koniec XIX odnowiono cały pocysterski zespół klasztorny przywracając mu gotycki styl. W budynkach klasztornych urządzono Wyższe seminarium Duchowne. W katedrze znajduje się 23 ołtarze w nawach bocznych, z czego większość pochodzi z XVII i XVIII wieku. Ołtarz główny pochodzi z początków XVII wieku. W ołtarzach zachowały się cenne dzieła malarzy baroku gdańskiego.
